- Khi một cặp vợ chồng lấy nhau, sinh hoạt vợ chồng không dùng biện pháp tránh thai nào mà trên 1 năm không có bầu, khi đó cần phải đi khám để tìm nguyên nhân.
- Trong quá khứ, vô sinh hoàn toàn bị đổ lỗi cho phụ nữ. Những giờ đây điều này đã thay đổi nhờ những nghiên cứu cho thấy rằng 40% trường hợp vô sinh là do nam giới.
Nội Dung Bài Viết
Kiểm tra vô sinh
- Khi kiểm tra một cặp vô sinh, người nam tường đƣợc kiểm tra trước. Tinh dịch đồ (phân tích tinh dịch) là một kiểm tra quan trọng và cần thiết, đơn giản và rẻ tiền giúp đánh giá sơ bộ khả năng sinh sản của nam giới.
- Chất lượng và số lượng tinh trùng là yếu tố quan trọng hàng đầu góp phần vào sự thành công của việc duy trì nòi giống. Chỉ cần một tinh trùng để thụ tinh cho trứng của ngƣời vợ nhưng ngƣời đàn ông cần ít nhất trên 20 triệu tinh binh trong 1 ml tinh dịch. Điều này chưa đủ, còn phải có trên 2 ml tinh dịch mỗi lần quan hệ vợ chồng và chất lượng tinh trùng phải sung mãn họat động mạnh mẽ bền bỉ.
- Tinh dịch đồ (Phân tích tinh dịch-Semen analysis) là một xét nghiệm cơ bản cung cấp những thông tin về tinh dịch và tinh trùng trong tinh dịch của người đàn ông. Tinh dịch đồ cung cấp những thông số có ý nghĩa trong việc chẩn đoán và điều trị hiếm muộn nam.
- Ngoài ra, tinh dịch đồ còn giúp chẩn đoán xác định tình trạng xuất tinh máu, viêm nhiễm đường dẫn tinh, đánh giá hiệu quả của phẫu thuật triệt sản thắt ống dẫn tinh cũng như đánh giá hiệu quả của phẫu thuật phục hồi lưu thông đường dẫn tinh.
- Tuy nhiên, cần lưu ý tinh dịch đồ chỉ có giá trị đánh giá và tiên lượng về khả năng sinh sản của người đàn ông. Để biết khả năng có con của một ngƣời đàn ông thì không thể chỉ có dựa vào kết quả tinh dịch đồ. Một số người vẫn có con bình thường dù kết quả tinh dịch đồ có số lượng tinh trùng ít hoặc yếu.
- Ngược lại, tinh dịch đồ bình thường cũng không thể đảm bảo người đó chắc chắn có thể có con. Để đánh giá khả năng có con cũng như hướng điều trị thế nào thì cần phải đánh giá trên cơ sở khám và kết quả xét nghiệm của cả hai vợ chồng như: độ tuổi, thời gian quan hệ không sử dụng biện pháp tránh thai, các bệnh kèm theo, để điều trị như thế nào… chứ không chỉ dựa vào kết quả tinh dịch đồ.
Ảnh: Kiểm tra vô sinh
Sơ lược quá trình sinh tinh trùng
- Tinh trùng được sinh ra từ các ống sinh tinh trong tinh hoàn. Quá trình hình thành tinh trùng bắt đầu từ thời điểm dậy thì và tiếp diễn liên tục cho đến khi chết.
- Tinh trùng là giao tử đực ở người mang bộ nhiễm sắc thể đơn bội là 23 nhiễm sắc thể. Đến tuổi dậy thì, các tinh nguyên bào bắt đầu quá trình giảm phân để tạo ra các tinh bào, sau đó là giai đoạn tinh tử và cuối cùng là tinh trùng trưởng thành.
- Tinh trùng sau đó đi vào mào tinh để trải qua giai đoạn trƣởng thành cuối cùng trước khi xuất tinh. Nếu không có hiện tượng xuất tinh, tinh trùng sẽ chết, thoái hóa và bị hấp thu bởi biểu mô của mào tinh. Vào thời điểm xuất tinh, tinh trùng sẽ đi theo ống dẫn tinh, sau đó được trộn lẫn với dịch của tiền liệt tuyến (30%), dịch túi tinh (60%), tuyến hành niệu đạo, các tuyến phụ khác (10%) và cuối cùng được tống xuất ra ngoài theo đường niệu đạo.
- Cần lưu ý, tinh trùng nằm ở mào tinh trước khi xuất tinh. Bình thường không có tinh trùng trong túi tinh, khi có tinh trùng trong túi tinh là dấu hiệu của tắc ống phóng tinh. Tuyến yên trước tiết ra các gonadotrpins quan trọng là FSH (follicle stimulating hormone) và LH (luteinizing hormone) cùng chịu sự điều khiển của GnRH (gonadotropin releasing hormon) do vùng dưới đồi tiết ra.
- Dưới tác động của LH, các tế bào Leydig (tế bào kẽ nằm cạnh các ống sinh tinh ở tinh hoàn) tổng hợp và tiết ra testosterone. FSH và testosterone kích thích quá trình sinh tinh thông qua các tế bào Sertoli (các tế bào biệt hóa cao ở trong ống sinh tinh). FSH là một xét nghiệm quan trọng giúp phân biệt không có tinh trùng do suy chức năng tinh hoàn (FSH tăng cao để kích thích sản xuất tinh trùng) hay do tắc ở mào tinh, ống dẫn tinh (FSH bình thường).
Toàn bộ quá trình hình thành tinh trùng ở người mất khoảng 64-70 ngày. Vì quá trình sinh trưởng của tinh trùng kéo dài khoảng 3 tháng, có nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến quá trình này. Do đó, nếu kết quả tinh dịch đồ bất thường, nên thực hiện lại 2-3 lần để có đánh giá chính xác.
Ảnh: Tinh trùng
Phương pháp lấy mẫu làm xét nghiệm tinh dịch đồ
- Trước khi xác định làm tinh dịch đồ, vợ chồng nên tránh giao hợp từ 3 – 5 ngày, để kết quả có đƣợc đảm bảo chính xác nhất.
- Dưới 3 ngày: Số lượng và khả năng di chuyển của tinh trùng bị giảm sút.
- Trên 5 ngày, mức độ di chuyển của tinh trùng sẽ giảm đi đáng kể cùng với đó là tinh trùng chết và dị dạng tăng lên.
- Vì thông số của tinh dịch rất dễ thay đổi, nên làm xét nghiệm thử ít nhất 2 lần. Lần 1 cách lần 2 từ 1 – 3 tuần. Không giống với những xét nghiệm thông thường, làm tinh dịch đồ tinh dịch được lấy bằng bằng thủ dâm, nên nam giới cần có tâm lý thoải mái, tránh căng thẳng và giữ sức khỏe ổn định giúp lần xuất tinh lấy mẫu xét nghiệm cho kết quả khách quan hơn.
- Theo tiêu chuẩn WHO 2010, số ngày kiêng quan hệ trước khi làm xét nghiệm tinh dịch đồ là từ 2-7 ngày. Mẫu nên được lấy ở phòng riêng gần phòng xét nghiệm là tốt nhất, nếu lấy mẫu ở nơi khác thì phải mang mẫu đến phòng xét nghiệm không quá 1 giờ.
- Tinh dịch đồ tốt nhất nên thực hiện trong vòng từ 1 đến 1,5 giờ sau khi lấy mẫu, nếu để lâu tinh trùng sẽ giảm độ di động.
Các phương pháp đánh giá tinh dịch đồ và hướng dẫn của WTO
Có hai phương pháp chính đánh giá tinh dịch đồ: đánh giá bằng máy tự động và đánh giá bằng phương pháp thủ công.
1. Máy tự động
- Các loại máy đơn giản như Spectophotometry, Photoncorrelation Spectroscopy giúp đánh giá về hình dạng, mật độ và độ di động của tinh trùng.
- Máy CASA (Computer-aided sperm analysis) có thể xác định cụ thể những đặc điểm di động của tinh trùng như biên độ: di động đầu và đuôi tinh trùng, các thông số được ghi nhận và thể hiện qua phần mềm vi tính.
- Tuy nhiên đánh giá tinh dịch đồ bằng máy có 3 nhược điểm lớn:
+ Giá thành cao.
+ Các kết quả thường được dùng trong nghiên cứu ít có giá trị ứng dụng trong lâm sàng.
+ Độ chính xác của máy còn nhiều vấn đề do máy không phân biệt được tinh trùng với các tế bào khác hoặc cặn khi chúng nằm gần nhau trong đánh giá hình dạng, cũng như không phân biệt được sự chuyển động do va chạm nhau của tinh trùng sống và tinh trùng chết trong đánh giá di động.
2. Phương pháp thủ công
- Đánh giá tinh dịch bằng phương pháp thủ công thƣờng được áp dụng nhất trong chẩn đoán và điều trị. Phương pháp này đánh giá tinh trùng qua khảo sát bằng mắt thường và kính hiển vi.
- Đây là phương pháp đơn giản, rẻ tiền. Tuy nhiên kết quả rất tùy thuộc vào tính chủ quan của ngƣời thực hiện.
- Để có kết quả tương đối chính xác, bắt buộc ngƣời thực hiện phải được đào tạo đầy đủ và tuân thủ đúng theo quy trình chuẩn.
- Hướng dẫn của Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO). Do tính chủ quan trong quá trình xét nghiệm tinh dịch đồ, WHO đã thống nhất và chuẩn hóa phƣơng pháp đánh giá tinh dịch ở người. Cuốn sách của WHO phát hành lần đầu năm 1980 với tiêu đề “Laboratory manual for the examination of Human Semen and semen-cervical mucus interaction” (Cẩm nang xét nghiệm tinh dịch ngƣời và tương tác tinh dịch-chất nhầy cổ tử cung) đến nay đã có phiên bản thứ 5 năm 2010 với tiêu đề “WHO laboratory manual for the examination and processing of Human Semen” (Cẩm nang của WHO về xét nghiệm và xử lý tinh dịch người).
Ảnh: Tinh trùng
Tham khảo tinh dịch đồ theo tiêu chuẩn của WHO
- Nhằm xác định ngưỡng tham khảo của tinh dịch đồ, nghiên cứu năm 2010 của WHO với 32 nhóm nghiên cứu thuộc 14 nƣớc của 4 châu lục (Âu, Úc, Á, Mỹ) với 4500 ngƣời nam đã đưa ra bảng giá trị tối thiểu của tinh dịch đồ bình thường.
- Trong đó có nhiều thay đổi ví dụ như độ di động không chia theo A, B nữa hoặc tiêu chuẩn hình dạng bình thường ≥ 04% giống với tiêu chuẩn nghiêm ngặt của tác giả Kruger. Tuy nhiên để áp dụng ngưỡng tham khảo này, các phòng xét nghiệm phải thực hiện tinh dịch đồ theo đúng quy trình hướng dẫn của WHO 2010.
Một số giá trị tối thiểu (lower reference limits) của tinh dịch đồ theo WHO 2010
- Thời gian ly giải : 15-60 phút
- Thể tích tinh trùng: ≥ 1,5 ml
- pH : ≥ 7,2
- Mật độ tinh trùng: ≥ 15 triệu/ml
- Tổng số tinh trùng : ≥ 39 triệu
- Tỷ lệ tinh trùng sống : ≥ 58%
- Tinh trùng di động tiến tới (ký hiệu PR): ≥ 32 % ho c PR+NP:≥ 40% (NP là ký hiệu chỉ tinh trùng di động không tiến tới)
- Tinh trùng hình dạng bình thƣờng: ≥ 4%
- Tế bào lạ: ≤ 1 triệu/ml.
Đánh giá kết quả
- Kết quả xét nghiệm tinh dịch cho chúng ta biết số lượng và chất lượng tinh trùng có khả năng thụ thai hay không,
- Ví như khả năng di động: Đây là tỷ lệ số tinh trùng có khả năng di chuyển và tiến tới nhanh. 1 giờ sau khi xuất tinh, ít nhất 50% số tinh trùng cần di chuyển về phía trước trên một đường thẳng và ít nhất 25% tiến tới nhanh. Có như vậy mới đảm bảo khả năng thụ thai.
- Nếu một ngƣời có số lượng tinh trùng lớn nhưng di chuyển tiến tới chậm hoặc lờ đờ thì khả năng thụ thai sẽ rất nhỏ. Đặc điểm hình thái và diện mạo của tinh trùng để có thể thụ thai được, người chồng phải có trên 30% tinh trùng bình thường có đủ đầu, cổ, đuôi (theo tiêu chuẩn WHO 1999).
- Những tinh trùng bị khiếm khuyết đều không có khả năng. Chỉ cần 1 tinh trùng để thụ thai, nhưng để 1 tinh trùng gặp và thụ tinh cho trứng được, thì cần có sự hỗ trợ của nhiều chục triệu tinh trùng khác. Để gặp đượctrứng đang đợi, tinh trùng phải di chuyển từ âm đạo tới ống dẫn trứng, một hành trình gian khổ mà ít tinh trùng có thể sống sót.
- Ngoài ra trứng còn được bao phủ bởi 1 lớp màng dày mà việc thâm nhập vào bên trong khá khó khăn, một tinh trùng muốn vào trong cần một đám động tinh binh vây quanh tạo thành vòng như tạo áp lực mở đường tiến và chú nào khỏe nhất sẽ có cơ hội được thụ thai.
- Đây đƣợc coi như chọn lọc tự nhiên để tạo ra em bé khỏe mạnh. Bởi vậy, những nam giới mà chất lượng tinh trùng yếu, ít sẽ gặp khó trong việc duy trì nòi giống.
- Khi tinh trùng vào tới cổ tử cung, buồng tử cung hoặc vòi trứng thì thời gian sống có thể kéo dài trung bình từ 2- 3 ngày hoặc nhiều hơn do phụ thuộc vào một số điều kiện, vì vậy có trường hợp quan hệ với vợ trước vài ngày rụng trứng, vẫn có khả năng có thai.
- Sau khi tiến hành, dựa vào kết quả thu đƣợc trong quá trình xét nghiệm bác sĩ sẽ thông báo tình trạng sinh sản của nam giới đang ở mức độ nào:
- < 20 triệu tinh trùng: giảm tinh trùng.
- < 1 triệu tinh trùng: ẩn tinh trùng.
- > 250 triệu tinh trùng: đa tinh trùng.
- < 50% tinh trùng di động về phía trước (loại a và b) và < 20% tinh trùng loại a: suy nhược tinh trùng.
- < 30% tinh trùng có hình dạng bình thường : dị dạng tinh trùng.
- Không có tinh trùng trong tinh dịch: không có tinh trùng.
- Thể tích tinh dịch < 2mL: ít tinh dịch.
- Thể tích tinh dịch > 6mL: nhiều tinh dịch.
- Không có tinh dịch: không có phóng tinh.
- Có hồng cầu trong tinh dịch: tinh dịch có máu.
Gửi bình luận